بررسی قالب‌های پروپاگاندا و فلسفی در ساختار درام

به گزارش ایران تئاتر، جلسه نقد و بررسی آثار اجرا شده در دومین روز جشنواره تئاتر منطقه‌ای فجر یک (کرمانشاه)، شامگاه پنج‌شنبه 8 دی در سالن سینما مجتمع انتظار کرمانشاه، با حضور عرفان پهلوانی (پژوهشگر و منتقد) و همچنین اعضای گروه‌های نمایشی شرکت کننده در این رویداد هنری برگزار شد.

 پهلوانی در ابتدای این جلسه انواع کیفی درام را شش دسته معرفی کرد و گفت: « این شش گونه، نمایش های پروپاگاندا، که گاهی به اشتباه از آن‌ها تحت عنوان تبلیغی‌ها یاد می‌شود، ژونالیستی یا سرگرمی ساز، فانتزی یا خیال‌پردازانه، پداکوژیک یا تعلیمی، آثار صاحب تز اجتماعی و نمایش‌های فلسفی هستند.»

او در ادامه با اشاره به اینکه اغلب آثار اجرا شده در روز دوم جشنواره در دو قالب درام و پروپاگاندا دسته‌بندی می‌شوند، گفت: «من در این جلسه‌ این دو دسته بندی را معرفی می‌کنم و شما عزیزان مصداق‌های آن را در آثار اجرا شده در روز دوم جشنواره را جست و جو کنید.»

پهلوانی در معرفی نمایش‌های پروپاگاندا گفت: «یکی از نشانه‌های این آثار تحمیل شعار به کاراکتر است. بهترین نوع کاراکترنویسی آن است که کاراکتر هویت و جان تازه پیدا کند. رابطه کاراکتر با هنرمند هنرهای نمایشی چه نویسنده و چه بازیگر، به این صورت است که کم‌کم بزرگ می‌شود و هویت مستقل پیدا می‌کند.»

پهلوانی با اشاره به اینکه اغلب کارهای پروپاگاندا یا رویکرد سیاسی دارند و یا رویکرد تجاری، گفت: «ویژگی دوم این دسته از نمایش‌ها این است که دارای تاریخ مصرف هستند. به این بیندیشید که کدامیک از آثار اجرا شده در امروز این ویژگی را داشته ولی تاریخش گذشته بود؟»

او افزود: «سوژه یکسان است ولی نوع پرداخت و واکنش ما به آن محرک در مقام سوژه می‌‌تواند تاریخ مصرف گذشته داشته باشد و یا آدابته شده و یا اینکه مسئله آن قدر عمیق‌تر باشد که بحث تاریخ مصرف شامل حال آن نشود و چهارمین ویژگی‌اش این است که مصادره به مطلوب می‌کند و برداشت خودش را از مفهوم مورد نظرش ارائه می‌دهد؛ برداشتی که رنگ تحمیل دارد نه رنگ تعمیق.»

پهلوانی ویژگی دیگر دسته‌بندی پروپاگاندا را برانگیختن احساس مخاطب عنوان کرد و ادامه داد: «این دسته‌بندی کاری به تعقل و ایجاد چالش اندیشه‌ورزانه ندارد و همین موضوع باعث می‌شود در کوتاه مدت بتواند تاثیر بگذارد ولی زود از میان می‌رود.»

این پژوهشگر و منتقد تئاتر، نمایش‌های فلسفی را دارای شش ویژگی و راهکار شناسایی دانست و گفت: «در این دسته بندی، اندیشه در بنیان اثر وجود دارد و نمونه بسیار بارز آثار فلسفی که امروز در جشنواره دیدیم نمایش «لابیرنت» از ارومیه است.»

او درباره نمایش «لابیرنت» ادامه داد: «روی بروشور این نمایش نوشته است: گاهی ما با شیطان درونمان روبه‌رو می‌شویم؛ که در این موضوع هم نمونه غربی داریم مثل فاوست و هم نمونه شرقی که ضحاک است و چه خودآگاه و چه ناخودآگاه و در نهایت هم شخصیت‌های این نمایش‌ها وارد معامله با شیطان شدند. در «لابیرنت» هم ما تعدادی آدم داریم که وارد معامله با شیطان شدند چون درخواست و نیازی دارند.»

پهلوانی ستیز میان دیدگاه‌ها را یکی دیگر از نشانه‌های نمایش فلسفی دانست و گفت: «باز مصداق از «لابیرنت» می‌آورم. در آغاز کاراکتر راهبه را داریم که او هم نیازی دارد (نیاز خداجویی). شیطان به او پیشنهاد می‌دهد که ازدواج کند که نمی‌پذیرد و تابوهای خود را نمی‌شکند؛ ولی بقیه آدم‌ها تا حدی با شیطان پیش می‌آیند یا به خواستش عمل می‌کنند و یا درجا می‌زنند. به هر صورت این ستیز وجود دارد که پیشنهاد شیطان را بپذیریرم یا رد کنیم.»

این پژوهشگر با اشاره به اینکه نمایش فلسفی مخاطب را تشویق به اندیشیدن می‌کند ولی نمی‌گوید به چه بیاندیش، ادامه داد: «به‌عنوان مثال «لابیرنت» در راستای دین مسیحیت ساخته نشده است. فقط یک کاراکتر دارد که کاتولیک است و تابویی دارد و از آن نمی‌گذرد، به تماشاگر می‌گوید تو اگر جای او بودی چه می‌کردی؟ اما تعیین تکلیف نمی‌کند. در پایان هم برای مخاطب انجیل می‌خواند، به کاراکترهایش سنگ می‌دهد، واکنش نشان می‌دهد و بعد سنگ را در اختیار تماشاگر قرار می‌دهد و تماشاگران را فعال می‌کند و به آن ها می‌گوید بگرد راهکار خودت را پیدا کن، من فقط طرح پرسش کردم، پاسخش را خودت پیدا کن.»

او افزود: «خواستگاه این دسته نمایش‌ها خرد است، ویژگی آموزشی ندارد، درباره مسائل هستی شناسی صحبت می‌کند که می‌تواند متر و معیار سنجش هر پدیده ذهنی بشود و راه حل ارائه نمی‌کند، برای هر پرسش پاسخ‌هایی وجود دارد که هر کدام در ظرف زمانی خودش می‌تواند درست باشد.»

 پهلوانی با اشاره به این موضوع که انتخاب هرکدام از این گونه های نمایشی هیچ فضیلتی نسبت به هم ندارند، هم گفت: «ما فقط درباره دسته بندی صحبت می‌کنیم و می‌گوییم هرکدام از این آثار در کدام قفسه قرار می‌گیرد ولی هیچ‌کدام را بر دیگری برتری نمی‌دهیم.»

جشنواره تئاتر منطقه‌ای فجر یک تا ۱۰ دی‌ماه سال جاری به دبیری علی صفدری مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه با حضور هنرمندان استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، اردبیل، زنجان، کردستان، قزوین، ایلام، همدان، خوزستان و کرمانشاه برگزار می‌شود.

هنرمندان سایر استان‌های کشور طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده با حضور در استان‌های بوشهر، مازندران و فارس به عنوان دیگر میزبانان بیست و هفتمین جشنواره تئاتر مناطق کشور برای راه‌یابی به چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با یکدیگر به رقابت خواهند پرداخت.